Një stuhi gjeomagnetike ndriçoi qiellin e natës në disa pjesë të SHBA-së gjatë fundjavës së parë të tetorit. Agjencia Kombëtare e Hapësirës e Afrikës së Jugut (SANSA) u tha gazetarëve se stuhia kishte origjinën nga një shpërthim diellor "që shpërtheu nga njolla diellore 3842 më 3 tetor". Ai tha se ky ishte shpërthimi më i fortë diellor me pamje nga Toka i regjistruar nga Sansa në shtatë vitet e fundit dhe se shpërthimi ndikoi shkurtimisht në komunikimet radio me frekuencë të lartë, "duke rezultuar në një ndërprerje totale të radios mbi rajonin afrikan që zgjati deri në 20 minuta".

Çfarë është një stuhi gjeomagnetike dhe sa e zakonshme janë ato?

Një stuhi gjeomagnetike është një shqetësim në fushën magnetike të Tokës i shkaktuar nga aktiviteti diellor. Ekziston një reagim i quajtur shkrirja bërthamore që ndodh vazhdimisht thellë brenda bërthamës së Diellit. Kjo gjeneron sasi masive të energjisë. Një pjesë e energjisë lëshohet si dritë (drita e diellit), disa si rrezatim (shpërthime diellore) dhe disa si grimca të ngarkuara.

Dielli gjithashtu lëshon vazhdimisht një rrymë grimcash të ngarkuara të njohura si era diellore. Herë pas here, Dielli lëshon shpërthime më të mëdha të energjisë, të quajtura nxjerrje të masës koronale. Ai dërgon retë e këtyre grimcave të ngarkuara, ose plazmës, që vërshojnë nëpër hapësirë. Më pëlqen t'ua shpjegoj fëmijëve në këtë mënyrë: Dielli ndonjëherë pi një sodë shumë shpejt dhe më pas gromësitë. Kjo "gromësirë" është reja e plazmës e cila më pas udhëton nëpër hapësirë. Këto emetime jo gjithmonë na godasin. Por kur ndodhin, ato përplasen me fushën magnetike të Tokës, e prishin atë dhe çojnë në një stuhi gjeomagnetike.

Fusha magnetike e Tokës është një forcë e padukshme që rrethon planetin tonë, duke vepruar si një magnet gjigant me një poli verior dhe jugor. Ai na ndihmon të mbrohemi nga rrezatimi i dëmshëm diellor duke devijuar grimcat e ngarkuara nga Dielli.

Shpërthimi diellor i vitit 3842 emetoi të dyja X-flashes (rrezatim) dhe një nxjerrje masive koronale. Flakët X janë rrezatim; ata udhëtojnë pothuajse me shpejtësinë e dritës dhe arrijnë në Tokë brenda disa minutave. Kjo është ajo që shkaktoi ndërprerjen e shkurtër të komunikimit të përmendur nga Sansa më 3 tetor. Por nxjerrja e masës koronale kërkon shumë më tepër kohë për të arritur tek ne. Ne e kishim parashikuar që do ta bënte këtë gjatë fundjavës së kaluar, por në fakt na arriti vetëm në mëngjesin e 8 tetorit.

Stuhitë gjeomagnetike ndodhin mjaft shpesh. Ato të vogla ndodhin disa herë në vit. Ashpërsia e një stuhie varet nga sa e fortë ishte ngjarja diellore që e shkaktoi atë. Stuhitë më të mëdha dhe më intensive janë më pak të zakonshme, por mund të ndodhin çdo disa vjet. Ngjarjet diellore janë të lidhura ngushtë me ciklin diellor 11-vjeçar të Diellit, i cili ka periudha të aktivitetit të lartë dhe të ulët. Gjatë pikut të ciklit, i quajtur maksimumi diellor, ndodhin më shumë njolla diellore dhe ndezje diellore, duke rritur gjasat e stuhive diellore.

Tani po shkojmë drejt kulmit të Ciklit Diellor 25, i cili do të jetë në korrik 2025. Maksimumi diellor zakonisht zgjat nga dy deri në tre vjet.

A janë të rrezikshme këto stuhi? Çfarë dëmi mund të shkaktojnë?

Stuhitë gjeomagnetike zakonisht nuk janë të dëmshme drejtpërdrejt për njerëzit, por ato mund të paraqesin rreziqe për teknologjinë dhe infrastrukturën moderne. Një nga rreziqet më të dukshme është për rrjetet e energjisë. Stuhitë e fuqishme mund të shkaktojnë rryma elektrike në linjat e energjisë, duke mbingarkuar potencialisht transformatorët dhe duke shkaktuar ndërprerje, siç ndodhi në Quebec, Kanada, në 1989.

Satelitët në hapësirë janë gjithashtu të pambrojtur. Një stuhi e fortë mund të dëmtojë elektronikën në bord, të prishë sinjalet e komunikimit dhe të shkurtojë jetëgjatësinë e vetë satelitëve.

Në aviacion, stuhitë gjeomagnetike mund të prishin komunikimin me radio dhe sinjalet GPS, të cilat janë jetike për navigimin e avionëve. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për fluturimet që kalojnë pranë rajoneve polare, ku efektet e stuhive gjeomagnetike janë më të theksuara. Astronautët dhe anijet kozmike janë gjithashtu në rrezik, rrezatimi shtesë mund të jetë i rrezikshëm për pajisjet dhe shëndetin e njeriut.

A ka ndonjë avantazh në këtë fenomen?

Aurorat janë një aspekt vizualisht mahnitës i stuhive gjeomagnetike. Këto shfaqje shumëngjyrëshe në qiellin e natës ndodhin kur grimcat e ngarkuara nga Dielli kapen në linjat e fushës magnetike të Tokës dhe derdhen poshtë drejt poleve. Këtu ata ndërveprojnë me atmosferën e Tokës, duke çliruar energji që prodhon drita vezulluese.

Aurorat mund të shihen si në polin verior ashtu edhe në jug, të quajtura me vend dritat veriore dhe jugore. Nëse stuhitë janë mjaft të mëdha, është e mundur t'i shohim ato në rajone shumë më larg nga polet. Kjo ndodhi në Afrikën e Jugut më 11 maj 2024.

Studimi i stuhive gjeomagnetike ofron njohuri të vlefshme për motin në hapësirë. Duke kuptuar se si aktiviteti i Diellit ndikon në Tokë, shkencëtarët mund të parashikojnë më mirë stuhitë e ardhshme dhe të punojnë për të mbrojtur teknologjitë në të cilat mbështetemi. Studimi i stuhive gjeomagnetike gjithashtu kontribuon në të kuptuarit tonë të Diellit dhe hapësirës në përgjithësi.

A mundet monitorimi i stuhive të zbusë rreziqet?

Stuhitë gjeomagnetike monitorohen duke përdorur instrumente të ndryshme në Tokë dhe në hapësirë. Në Tokë, magnetometrat matin ndryshimet në fushën magnetike, duke i lejuar shkencëtarët të gjurmojnë shqetësimet kur ato ndodhin. SANSA operon një rrjet të dendur marrësësh të Sistemit Satelitor të Navigimit Global në Afrikë dhe stacione magnetometrash në pjesë të ndryshme të Afrikës Jugore, për këtë arsye. Agjencia aktualisht po krijon një stacion magnetometri në Etiopi, gjithashtu. Kjo do të përmirësojë aftësinë tonë për të monitoruar stuhitë gjeomagnetike.

Në hapësirë, satelitët e pajisur me sensorë monitorojnë aktivitetin e Diellit dhe zbulojnë ndezjet diellore ose nxjerrjet e masës koronale përpara se të arrijnë në Tokë. Këto të dhëna ushqehen me modelet e parashikimit të përdorura në qendrat e motit hapësinor në të gjithë globin.

Pasi zbulohet një stuhi, agjencitë si SANSA lëshojnë alarme dhe parashikime. Këto paralajmërime ndihmojnë industritë si operatorët e rrjeteve të energjisë elektrike, kompanitë satelitore dhe autoritetet e aviacionit që të përgatiten për një stuhi.

Për shembull, kompanitë e energjisë mund të mbyllin përkohësisht ose të rikonfigurojnë pjesë të rrjetit për të shmangur mbingarkimin gjatë një stuhie. Operatorët satelitorë mund ta vendosin anijen e tyre kozmike në mënyra më të sigurta funksionimi, të tilla si fikja e komponentëve elektronikë, dhe linjat ajrore mund të ridrejtojnë fluturimet larg zonave me rrezik të lartë.

Monitorimi i vetëm nuk mund të parandalojë të gjitha dëmet e shkaktuara nga stuhitë gjeomagnetike. Por mund të zvogëlojë ndjeshëm rreziqet. Falë sistemeve të paralajmërimit të hershëm, ne mund të mbrojmë infrastrukturën thelbësore dhe të minimizojmë efektin që këto stuhi kanë në jetën tonë të përditshme.

/Motilokal.com